هر چیزی که باید درباره هیپوتالاموس بدانید + نکات ترکیبی و کنکوری زیست شناسی
همونطور که میدانید ، هیپوتالاموس در کتاب درسی زیست شناسی یازدهم به طور کامل و تخصصی درباره آن مطلبی گفته نشده و بهتر است تا عملکرد این بخش مهم و حیاتی مغز را بدانید و نکات هیپوتالاموس برای دانش آموزان کنکوری میتواند بسیار حائز اهمیت باشد.
در مقالات گذشته لیست تمامی غدد درون ریز و هورمون های آنان مطلبی را آماده کردیم و باتوجه به حجم بالا و اهمیت بالای غده هیپوتالاموس ، سعی کردیم در این مقاله به ذکر جزییات و نکات آن بپردازیم.
ساختار و موقعیت غده هیپوتالاموس
این غده جلوتر و پایین تر از تالاموس ها قرار دارد. جزیی از مغز و دستگاه عصبی است اما به ترشح هورمون نیز میپردازد.
وظایف این غده درون ریز:
- تنظیم فعالیت های بدن مثل دمای بدن ، تعداد ضربان قلب ، فشار خون ، تشنگی ، گرسنگی و خواب
- ترشح هورمون به عنوان غده درون ریز
1- تولید و ترشح هورمون های تنظیم کننده
هورمون های تنظیم کننده هیپوتالاموس شامل تعداد زیادی هورمون آزاد کننده و مهار کننده هستند که همگی در جسم یاخته ای یاخته های عصبی هیپوتالاموس ساخته شده ، بعد از ترشح به رگ های خونی ، از طریق رگ های موجود در ساقه بین هیپوتالاموس و هیپوفیز به بخش پیشین هیپوفیز میرسند و فعالیت ترشحی هیپوفیز پیشین را تنظیم میکنند.
به عبارتی یا باعث میشوند که هورمون های هیپوفیز پیشین تولید و ترشح شوند ، یا اینکه تولید و ترشح آنها مهار شود. در واقع هورمون های آزاد کننده باعث ترشح هورمون های هیپوفیز پیشین و هورمون های مهار کننده باعث توقف ترشح هورمون ها از هیپوفیز پیشین میشوند.
این هورمون میزان ترشح 6 نوع هورمون هیپوفیز پیشین را کنترل میکند.
نکته المپیادی:
هورمون های آزادکننده و مهارکننده هیپوتالاموس ، انواع مختلفی دارند. از آنجا که هر یک از 6 نوع هورمون هیپوفیز پیشین توسط یاخته های مختلف و خاصی تولید میشوند، پس هر نوع از این یاخته ها برای نوع خاصی از هورمون های آزاد کننده یا مهارکننده گیرنده دارند. برخی از این یاخته ها برای هر دو نوع هورمون آزاد کننده و مهارکننده ی مخصوص خود گیرنده دارند و برخی دیگر فقط برای هورمون آزادکننده یا مهارکننده گیرنده دارند.
مثالی بزنیم …
به عنوان مثال نوعی هورمون آزادکننده با تاثیر بر یاخته های تولید کننده هورمون رشد در هیپوفیز پیشین باعث ترشح این هورمون شده و نوعی هورمون مهار کننده ، با تاثیر بر همین یاخته ها از ترشح هورمون رشد جلوگیری میکند. در مثالی دیگر میتوان به هورمون LH و FSH در خانم ها و آقایان اشاره کرد که یاخته های ترشح کننده این هورمون ها فقط برای نوع خاصی از هورمون آزادکننده گیرنده دارند. ترشح این هورمون ها تحت تنظیم هورمون مهارکننده ای قرار ندارد.
بنابراین از غده هیپوتالاموس انواعی از هورمون های آزادکننده و مهارکننده ترشح میشوند که هر کدام بر یاخته ای خاص (یاخته هدف) از هیپوفیز پیشین اثر میگذارند.
2- تولید هورمون اکسی توسین و ضد ادراری
این دو هورمون پس از تولید در جسم یاخته عصبی در هیپوتالاموس از طریق آکسون های یاخته عصبی ترشحی به بخش پسین غده هیپوفیز میروند و در آنجا ذخیره میشوند و در هنگام نیاز از انتهای آکسون ها ترشح شده و وارد جریان خون میشوند.
اکسی توسین:
جنس این هورمون از پلی پپتید است و در یاخته های عصبی تولید میشود که جسم یاخته ای آنها در هیپوتالاموس و پایانه آکسون آنها در هیپوفیز پسین مستقر است. پس این هورمون در هیپوفیز پسین ذخیره و از همان جا هم ترشح میشود.
این هورمون در انقباض ماهیچه های صاف رحم و غدد شیری (تسریع عمل زایمان و خروج شیر) نقش بسزایی دارد.
نکته ای ترکیبی :
در فصل 7 زیست یازدهم ذکر شده که تحریک گیرنده های موجود در غدد شیری با مکیدن نوزاد اتفاق می افتد و از طریق بازخورد مثبت ، تنظیم میشود. این یعنی مکیدن نوزاد باعث افزایش ترشح هورمون ها (اکسی توسین و پرولاکتین) و افزایش تولید و ترشح شیر میشود.
در تولید و ترشح شیر هورمون هایی نقش دارند که شما دانش آموز عزیز پرولاکتین را بعنوان هورمونی که تولید شیر نقش دارد و اکسی توسین را به عنوان هورمونی که در ترشح شیر از غدد شیری نقش دارند میخوانید. اما میدانیم که هورمون های دیگری نیز در تولید و ترشح شیر نقش دارند مثل هورمون آزادکننده هیپوتالاموس که ترشح هورمون پرولاکتین را تنظیم میکند.
ضد ادراری:
این هورمون در تنظیم آب بدن نقش دارد. در فصل پنجم زیست دهم خواندید که در اثر افزایش فشار اسمزی خون (افزایش غلظت مواد حل شده در خوناب) گیرنده های اسمزی در هیپوتالاموس تحریک شده و در نتیجه این تحریک ، علاوه بر فعال شدن مرکز تشنگی در هیپوتالاموس ، هورمون ضد ادراری نیز از هیپوفیز پسین ترشح میشود. این هورمون با تاثیر بر کلیه ها بازجذب آب را افزایش میدهد. نتیجه عملکرد این هورمون ، کاهش فشار اسمزی خون ، افزایش غلظت ادرار و کاهش حجم ادرار است.
نکته ای ترکیبی :
اگر به هر دلیلی هورمون ضد ادراری در بدن ترشح نشود و یا ترشح شود ولی روی کلیه اثر نگذارد مقداری زیادی ادرار رقیق از بدن دفع میشود و سبب بروز بیماری دیابت بی مزه میشود. مبتلایان به این بیماری احساس تشنگی دارند و مجبروند آب زیادی بنوشند.
نکات جمع بندی کلی این مبحث
- همه هورمون های هیپوتالاموس در جسم یاخته ای یاخته های عصبی تولید میشوند و از طریق پایانه آکسون این یاخته ها ترشح میشوند.
- هورمون های آزادکننده و مهارکننده از طریق رگ های خونی به هیپوفیز پیشین منتقل میشوند ، اما اکسی توسین و ضد ادراری از طریق آکسون ها به هیپوفیز پسین میرسند و از هیپوفیز پسین به رگ های خونی میریزند.
- بخش پسین هیپوفیز هیچ هورمونی را نمیسازد بلکه محل ذخیره و ترشح هورمون های اکسی توسین و ضدادراری است که در هیپوتالاموس ساخته شده اند.
امیدواریم از این مقاله براتون مفید باشه. نظراتتون رو برامون کامنت کنید و اگر نکته ای در مطلب جا مونده میتونید در کامنت ها اون رو اشاره کنید.
آدرس دیسکورد درسینوفن : کلیک کنید
آدرس اینستاگرام درسینوفن: کلیک کنید
آدرس تلگرام درسینوفن: کلیک کنید
آدرس آپارات درسینوفن: کلیک کنید
برای اطلاع از جدیدترین اخبار ، مقالات و دوره های سایت میتوانید در خبرنامه پیامکی ما ثبت نام کنید.
سلام
این قسمت اصلاح بشه
هیپوفیز پیشین
نکات جمع بندی کلی این مبحث
همه هورمون های هیپوتالاموس در جسم یاخته ای یاخته های عصبی تولید میشوند و از طریق پایانه آکسون این یاخته ها ترشح میشوند.
هورمون های آزادکننده و مهارکننده از طریق رگ های خونی به هیپوفیز پسین منتقل میشوند ، اما اکسی توسین و ضد ادراری از طریق آکسون ها به هیپوفیز پسین میرسند
سپاس از توجه و دقت شما. اصلاح شد.
سلام
هیپوتالاموس روی کدوم غده ها تاثیر میگذارد
یا روی کدام غده ها تاثیر نمی‌گذارد ؟
سپاس
سلام و درود، هورمون های کنترل کننده هیپوتالاموس کمک میکنند تا هورمون های هیپوفیز پیشین تولید و ترشح شوند ، یا اینکه تولید و ترشح آنها مهار شود. در واقع هورمون های آزاد کننده باعث ترشح هورمون های هیپوفیز پیشین و هورمون های مهار کننده باعث توقف ترشح هورمون ها از هیپوفیز پیشین میشوند.
سلام وقت بخیر
ی سوال ببخشید در کتاب زیست یازدهم برای هیپوتالاموس گفته ک تعداد ضربان قلب رو تنظیم میکنه میشه بگید هیپوتالاموس روی چ چیزی اثر میزاره ک تعداد ضربان قلب تنظیم میشه؟و اینکه بصل النخاع چجوری باعث تنظیم ضربان قلب میشه؟
سلام و درود بر شما؛ جواب سوالات شما سطحش کمی بالاتر از حد کتاب هست یا من سوال شما رو درست متوجه نشدم، به طور کلی، وظیفه بصل النخاع به نوعی اثرگذاری بر روی برون ده قلبی و کنترل دریچه های قلبی و اثر روی نوار قلب هست که هدف کلی در کتاب “تنظیم ضربان قلب” بیان شده. هیپوتالاموس هم با اثر هورمونی و واکنش های زنجیره ای که اتفاق میوفته روی همین موضوع اثر میذاره. موفق باشید.