زیستفناوری یکی از بزرگترین دستاوردهای بشر است؛ دانشی که واکسن، دارو، تشخیص بیماری و نجات میلیونها انسان را ممکن کرده است.
اما تاریخ این علم، سایهای تاریک هم دارد: زمانی که یک خطای کوچک، یک فیلتر فراموششده یا یک سهلانگاری انسانی، به فجایع مرگبار تبدیل شد.
این مقاله، روایت ۱۰ حادثهٔ واقعی و مستند است؛ حوادثی که نشان میدهند مرز میان «آزمایش علمی» و «فاجعه انسانی» چقدر باریک است.
در شهر صنعتی سوردلوفسک (اکنون یکاترینبورگ)، یک مرکز نظامی مخفی در حال تولید اسپورهای Bacillus anthracis بهمنظور برنامه تسلیحات بیولوژیک بود.
در یکی از شیفتها، یک فیلتر مهم در سیستم تهویه تعویض نشد. همین اشتباه ساده باعث شد حجم عظیمی از اسپورهای بسیار مقاوم سیاهزخم وارد جریان هوا شود.
ذرات آلوده، کیلومترها در مسیر باد حرکت کردند؛ مردم بدون هیچ تماس مستقیم، فقط با تنفس آلوده شدند.
بیش از ۶۰ نفر بهطور رسمی جان باختند (برخی منابع تعداد واقعی را بسیار بیشتر میدانند).
در کار با عوامل زیستی، «قطعههای کوچک» مثل فیلتر، از خود عامل بیماریزا خطرناکتر میشوند اگر نادیده گرفته شوند.
در حالی که آبله بهصورت رسمی در جهان ریشهکن شده بود، یک آزمایشگاه دانشگاهی در بیرمنگام هنوز روی نمونههای ویروس Variola virus تحقیق میکرد.
ویروس از طریق کانالهای تهویه مشترک به طبقه پایین نشت کرد؛ جایی که یک عکاس پزشکی – فردی خارج از حوزه زیستفناوری – کار میکرد.
این فرد به آبله مبتلا شد و جان باخت.
این حادثه بهعنوان آخرین مرگ انسانی ناشی از آبله در تاریخ بشر ثبت شد.
ایمنی زیستی فقط مربوط به میز آزمایش نیست؛ ساختمان هم بخشی از آزمایش است.
پس از مهار اپیدمی SARS، نمونههای ویروس در چند آزمایشگاه باقی ماندند.
در یک مرکز تحقیقاتی در پکن، ضدعفونی ناقص تجهیزات باعث شد ویروس دوباره فعال شود و پژوهشگران را آلوده کند.
ویروسی که «تمام شده»، اگر در آزمایشگاه بماند، میتواند دوباره زنده شود.
یک پژوهشگر دانشگاهی هنگام کار با Yersinia pestis، عامل طاعون، در محیط BSL‑3، بهطور ناخواسته آلوده شد.
چند روز بعد علائم شدید ریوی ظاهر شد و فرد جان باخت.
حتی در آزمایشگاههای پیشرفته، خطای انسانی کشندهترین عامل است.
یک لوله شیشهای حامل ویروس هنگام انتقال شکست. ذرات معلق وارد فضا شد و محقق آلوده شد.
قرنطینه کامل آزمایشگاه، توقف پروژهها، بیاعتمادی عمومی.
ایمنی زیستی فقط دانش نیست؛ کیفیت ابزار هم هست.
نمونههای میمون آفریقایی بدون آگاهی از عامل ناشناخته بررسی شدند.
نتیجه؟ دهها مبتلا، چندین مرگ، و کشف یک ویروس خونریزیدهنده جدید.
ویروسی که منقرض شده بود، دوباره ظاهر شد.
تحلیل ژنتیکی نشان داد بهاحتمال زیاد از آزمایشگاه خارج شده است.
کار با نمونههای حیوانی بدون ایزولاسیون کافی، منجر به انتقال ویروس از خوک به انسان شد.
بیش از ۱۰۰ کشته.
یک خطای ساده در دفع ابزار نوکتیز، زندگی یک پژوهشگر را نابود کرد.
در مرکز وکتور، یکی از ایمنترین آزمایشگاههای دنیا، یک نقص تجهیزات کافی بود تا پژوهشگر جانش را از دست بدهد.
این حوادث نشان میدهند که:
ایمنی زیستی، مانع پیشرفت علم نیست؛ شرط زنده ماندن آن است.
هنوز دیدگاهی ثبت نشده است.
