انیمیشن آموزشی فرایند تشکیل و تخلیه ادرار ، تفاوت جذب و بازجذب چیست؟
فرایند تنظیم اسمزی و دفع مواد زائد در کنار سیستم های تنفسی و گردش مواد ، نقش مهم و اثرگذاری داره. هر سیستمی یک ورودی و یک خروجی داره تا به تعادل برسه و وجود سیستم دفعی و فرایند تشکیل و تخلیه ادرار در بدن انسان به قدری حیاتیه که اگه وجود نداشته باشه زندگی فرد بسیار سخت یا غیر ممکن خواهد بود.
شاید ندونید که این ادرار دقیقا چطور تشکیل میشه و چطور غذایی که میخورید یا سبک زندگی شما میتونه روی ترکیبات ادرار شما اثر بذاره .
قبل اینکه بریم سراغ ادامه انیمیشن ، لطفا چنل درسینوفن رو سابسکرایب کنید و نظرتون درباره این انیمیشن رو برامون کامنت کنید.
پزشکان برای پی بردن به سلامت شما میتونن از آزمایش ادرار کمک بگیرن و همچنین جهت انجام تست اعتیاد هم از آزمایش ادرار استفاده میشه.
غیر مرتبط هم نیست…بالاخره ماه عسل تمام تغییرات در بدن برای حفظ هومئوستازی یا پایداری ، در ادارار قابل مشاهده خواهد بود.
بریم سراغ روند و نحوه تشکیل ادرار
منشا ادرار بخشی از ترکیبات خونابه … این مواد از طریق سیستم گردش مواد به کلیه ها میرن و کلیه ها عین یه فیلتر هوشمند که معمولا با هورمون ها هم کنترل میشه مواد رو در سه مرحله مختلف تبادل میکنن.
با نفرون ها و ساختار کلیه قبلا آشنا شدید و بهتره بگم ترکیبات ادرار تا زمانی که به لگنچه نریخته باشن میتونن دستخوش تغییراتی بشن که در این اپیزود خواهم گفت.
فرایند تشکیل ادرار سه مرحله داره با نام های تراوش ، بازجذب و ترشح.
اولین مرحله که تراوش نام داره
برخی مواد موجود درون خوناب به جز پروتئین ها از طریق سرخرگ آوران وارد کپسول بومن میشن و اونجا بر اساس فشار خون و نوع دیواره کلافک ها و ساختار کپسول بومن ، مواد مفید یا مضر با کمک فشار تراوشی ، تراوش میشه.
معیار عبور مواد از دیواره کلافک، اندازشونه که پروتئین ها بخاطر اندازه بزرگی که دارن معمولا نمیتونن تراوش بشن ، اما آب ، گلوکز ، برخی دارو ها و سم ها میتونن براحتی از کلافک خارج بشن.خود عمل تراوش یک فرایند غیر فعاله که جا به جایی به کمک اندازه ذرات انجام میشه و نه مفید یا مضر بودنشون.
برای یادآوری هم بهتره بگم کپسول بومن در بخش قشری کلیه دیده میشه ، پس تراوش تنها در بخش قشری در حال انجامه. همچنین قطر سرخرگ آوران بیشتر از وابرانه و این کمک میکنه تا تراوش بهتر انجام بشه.
شاید براتون مفید باشه: نکات طلایی جذب و بازجذب
مرحله دوم که اصل کار اینجا اتفاق میوفته و عین یه کارخونه دقیق و حرفه ای عمل میکنه بازجذب نام داره
برخی از مواد که تراوش شدن و در نفرون ها قرار گرفتن ، حالا ممکنه توسط شبکه های مویرگی مجددا به خون برگردن و این بخش میتونه تحت تاثیر هورمون ها قرار بگیره و میزانش کم و زیاد بشه.
در این فرایند مواد مهمی که به درد بدن میخورن مثل گلوکز و آمینواسید ها به خون برمیگردن . در کنار اینها آب و یون ها هم در حد نیاز به بدن برمیگردن .
نکته ای که اینجا وجود داره اینه که در کپسول بومن بازجذبی انجام نمیشه و تنها در مسیر نفرون این اتفاق رقم میخوره .
اینجا یه سوال خیلی مهمی که خیلیاتون ممکنه توو ذهنتون داشته باشید اینه که فرق جذب و بازجذب دقیقا چیه؟
جذب در سیستم گوارشی در روده باریک انجام میشد. یعنی غذایی که میخوردیم تجزیه میشد و توسط روده جذب میشدن و به خون وارد میشدن .
اما در بازجذب وقتی مثلا آمینو اسید ها یا گلوکز در کپسول بومن تراوش میشن و قراره دور ریخته بشن ، بدن مجددا اونها رو دریافت میکنه و وارد خون میشن و یک جذب مضاعف اتفاق میوفته که بازجذب نامیده میشه.
در خصوص انرژی که مصرف میشه برای بازجذب بهتره بگیم که بازجذب اغلب با صرف انرژی زیستی انجام میشه ولی بازجذب برخی مواد مثل آب از طریق اسمز و بدون صرف انرژی انجام میشه.
میزان بازجذب هم در لوله پیچ خورده نزدیک، بیشتر از هنله ، پیچ خورده دور و جمع کننده ادراره . اون هم بخاط وجود یاخته های مکعبیه که ریز پرز های فراوونی دارن .
مرحله سوم که انجام میشه ترشح نام داره
ترشح همونطور که از اسمش مشخصه کارش به این صورته که مویرگ های خونی اطراف لوله های پیچ خورده و لوله جمع کننده، برخی از موادی که باید دفع بشن رو به نفرون میریزن .
در ترشح مواد، بر خلاف جهتِ بازجذب ، از مویرگ های دور لوله ای به درون لوله های نفرون ترشح میشن.
از جمله ویژگی های تراوش میشه به این مورد اشاره کرد که موادی که به طور کامل تراوش نشدن یا فرصتش رو نداشتن ، در این مرحله به طور کامل به نفرون منتقل میشن .
اغلب مواد ترشح شده با کمک انرژی زیستی انتقالشون انجام میشه .
همچنین بعضی از سموم و دارو ها ، یون های هیدروژن و پتاسیم اضافی به این وسیله ترشح میشن.
تا الان هر سه روش رو متوجه شدید.
pH خون و تاثیر آن در ادرار چگونه است؟
حالا نکته ای که باید بدونید این هست که بدن سعی میکنه با کمک این روش ها ، بدن رو تنظیم کنه که ما اون رو هومئوستازی مینامیم.
یکی از مواردی که خیلی برای بدن ضروری و حیاتیه ، تنظیم بودن pH اونه … یعنی خون نباید بیش از حد اسیدی یا قلیایی بشه .
بنابراین بدن در ابتکاری جالب از سیستم تشکیل ادرار کمک میگیره تا بتونه یون های بدن رو تنظیم کنه.
در علم شیمی یون هیدروژن در اسیدی بودن و یون بی کربنات در قلیایی بودن مواد نقش دارن.
pH خون بدن انسان در حالت نرمال 7.4 هست و بدن باید اون رو ثابت نگهداره.
اگه میزان pH خون کمتر بشه
یعنی خون داره اسیدی میشه و میزان یون هیدروژن افزایش پیدا میکنه و بدن برای کنترل اوضاع ، ترشح یون هیدروژن رو در ادرار افزایش میده .
همچنین برعکسش یعنی اگه میزان pH خون بالاتر از حد نرمال بره
یعنی خون داره خاصیت قلیایی پیدا میکنه و یون بی کربنات داره افزایش پیدا میکنه و بدن تصمیم میگیره تا میزان دفع یون بیکربنات رو در ادرار افزایش بده.
بخوام این مطلب رو ساده تر بیان کنم و جمع بندی داشته باشیم، بهتره بگم که وقتی pH خون کاهش پیدا میکنه ، بازجذب بی کربنات افزایش و ترشح یون هیدروژن هم افزایش پیدا میکنه .
و وقتی pH خون افزایش پیدا میکنه ، میزان بازجذب بیکربنات و میزان ترشح یون هیدروژن ، کاهش پیدا میکنه .
بنظرم مطلب ساده ولی جالبی بود… یه مطلب جالب تری هم هست .
فعالیت های روزانه شما ، انجام ورزش ، رژیم غذایی شما ، همه و همه میتونن در اسیدی یا قلیایی شدن خون شما تاثیر بذارن و این اثرات میتونه در ادرار خودش رو نشون بده .
مثلا گلوکز در ادرار فرد سالم وجود نداره ، ولی وقتی فرد، دیابتی باشه در ادرارش گلوکز هم وجود خواهد داشت…میدونید چرا؟ دلیلش رو برامون در کامنت های این ویدئو ارسال کنید .
خب تا اینجا روند تشکیل ادرار رو گفتیم و حالا نوبت میرسه به فرایند تخلیه ادرار
مواردی که در تخلیه ادرار نقش دارن شامل ، میزنای ، مثانه و میزراهه .
انسان دو کلیه داره ، پس دو میزنای هم داره که ارتباط رو بین لگنچه ها و مثانه برقرار میکنه .
میزنای
با حرکات کرمی شکل که توسط ماهیچه های صافش توسط دستگاه عصبی خودمختار انجام میشه ، ادرار رو از لگنچه به مثانه منتقل میکنه .
میزنای ، از چهار لایه تشکیل شده که از داخل به خارج به ترتیب شامل: مخاط ، زیرمخاط، ماهیچه صاف و لایه پیوندی بیرونی میشه.
انتهای بالایی میزنای گشادتره که لگنچه رو ایجاد میکنه و در انتهای پایینی از پشت به مثانه متصل میشه .
توجه کنید که قطر میزنای در تمام طولش یکسان نیست .
بخش بعدی که مهمه مثانست
مثانه کیسه ای برای جمع شدن ادرار برای مدتی محدوده و صبر مثانه خیلی کمه .
مثانه هم چهار لایه داره که از داخل به خارج شامل : مخاط – زیر مخاط – ماهیچه صاف و لایه پیوندی یا بیرونی میشه .
یک نکته ای که وجود داره اینه که ماهیچه دیواره مثانه ضخیم تر از بخش های دیگست.
و همچنین این ماهیچه صاف در مثانه توسط رشته های عصبی خودمختار عصب دهی میشه.
دقت داشته باشید که در محل اتصال میزنای به مثانه ، مخاط مثانه روی دهانه میزنای چین خورده و دریچه ای رو ایجاد کرده که مانع از برگشت ادرار از مثانه به میزنای میشه … دقت کنید که این دریچه ماهیچه ای نیست.
وقتشه بریم سراغ اندام بعدی که میزراه هست… اون قبلی میزنای بود و این میز رااااه
این لوله برای خروج ادرار و منی در مردان و خروج ادرار در زنان هست و دو بنداره در طول میزراه وجود داره.
بنداره داخلی از جنس ماهیچه صافه و بنداره خارجی هم از جنس ماهیچه اسکلتیه و هر دوی این بنداره ها در مردان ، در نزدیکی پروستات قرار گرفتن .
بنداره خارجی که ماهیچه اسکلتی هست توسط دستگاه عصبی پیکری کنترل میشه.
تا اینجا ، متوجه شدید که ادرار چطور تشکیل میشد و برای تخلیه هم چه مسیر هایی رو طی میکنه .
حالا نکته ای که وجود داره اینه که دستور تخلیه ادرار و کنترل اون توسط انسان چطور انجام میشه؟ انسان چطور متوجه میشه که چه زمانی باید ادرارش رو تخلیه کنه و این دستور چطور صادر میشه؟
اینجا یه اتفاق خیلی بزرگی میوفته که بهش میگیم انعکاس.
میدونید این انعکاس چطور اتفاق میوفته؟
ابتدا حجم ادرار در مثانه افزایش پیدا میکنه.
وقتی حجم ادرار از یک حجم مشخصی افزایش پیدا کنه ، سبب کشیدگی دیواره مثانه میشه .
کشیدگی دیواره مثانه ، باعث تحریک گیرنده های حسی کششی یا مکانیکی میشه .
این ریشه های حسی از بخش پشتی وارد نخاع میشن.
وقتی این حس به نخاع میرسه باعث فعال شدن انعکاس میشه .
این رسیدن توو سه مرحله اتفاق میوفته ، اول اینکه پیامی از نورون حرکتی به مثانه ها میره و باعث انقباض اون میشه و بنداره داخلی هم به حالت استراحت در میاد .
این اتفاق باعث میشه که ادرار وارد میزراه بشه و پشت بنداره خارجی قرار بگیره و بهش فشار بیاره .
این اتفاق پیامی رو از نخاع به مرکز کنترل ادرار در مغز ارسال میکنه .
در این لحظه فرد بالغ احساس میکنه که باید ادرار رو تخلیه کنه و چون بنداره خارجی کنترلش بر عهده فرد هست ، اون فرد میتونه در زمان و مکان مناسب اقدام به تخلیه ادرار کنه .
اما کودکان و نوزادان، ممکنه به دلیل ناقص بودن اتصال نخاع به مغز ، کنترلی روی بندازه خارجی نداشته باشن و هر موقع ادرار لازم باشه تخلیه میشه.
آناتومی سیستم دفع ادرار
در سیستم دفعی هم قطعا میدونید که کلیه سمت راست به دلیل وجود کبد ، پایین تر از کلیه سمت چپ قرار گرفته .
سرخرگی که به کلیه راست وارد میشه بلند تر از سرخرگیه که به کلیه چپ وارد میشه و سیاهرگی که به کلیه راست وارد میشه کوتاه تر از سیاهرگیه که به کلیه چپ وارد میشه .
حالا بریم سراغ ترکیبات شیمیایی ادرار که یه کوچولو شیمی هم بریزیم توو زیستا
موادی که درون ادرار وجود دارن شامل دو گروه آلی و معدنی میشن.
مواد معدنی شامل آب و یون ها میشن که 95 درصد ادرار رو هم همین آب تشکیل میده .
یون های سدیم ، پتاسیم و سایر یون ها هم جزو مواد معدنی به حساب میان که در حفظ تعادل بدن نقش دارن.
مواد آلی هم شامل انواع مختلفیه که مهم تریناشون اوره ، اوریک اسید ، کراتینین و بیلی روبین نامیده میشن.
آب و یون ها که معدنی بودن چیزای مشخصی هستن ولی مواد آلی داستانی دارن که قراره دونه دونشون رو براتون تشریح کنیم.
اولین و مهم ترین ماده ، اوره هست
اوره فراوان ترین ماده دفعی آلی نیتروژن دار در ادرار به حساب میاد.
وقتی در بدن آمینواسید ها و نوکلئوتید ها در یاخته های بدن تجزیه میشن آمونیاک تولید میشه که بسیار سمیه … برای کم شدن میزان سمیت این ماده ، باید یه تغییراتی تووش ایجاد بشه.
درون کبد دو مولکول آمونیاک ، با یه مولکول کربن دی اکسید ترکیب میشه و اوره رو بوجود میاره.
حالا اوره که کم سمیه ، میتونه براحتی انباشته بشه و توسط کلیه دفع بشه.
ماده بعدی کراتینین نام داره
کراتینین از کراتین فسفات تولید میشه … کراتین فسفات، مولکولی هست که توی ماهیچه های اسکلتی ، صاف و قلبی به منظور تامین انرژی به کار میره .
به این منظور ، طی یک واکنش آنزیمی ، یک مولکول کراتین فسفات و یک مولکول ADP وارد جایگاه فعال آنزیمی اختصاصی میشه.
ADP با کمک فسفاتی که از کراتین فسفات میگیره به ATP تبدیل میشه و کراتین فسفات رو به کراتین تبدیل میکنه .
کراتین دو تا راه جلوشه … میتونه با دریافت فسفات مجددا به کراتین فسفات تبدیل بشه یا اینکه مازاد کراتین به کراتینین تبدیل بشه و از طریق ادرار دفع بشه.
ماده سوم اوریک اسید بود
این ماده حاصل سوخت و ساز نوکلئیک اسید هاست… تجمع اوریک اسید در کلیه ، باعث ایجاد سنگ کلیه میشه و در صورت تجمع در مفاصل میتونه سبب بیماری نقرس بشه که همراه با درد و التهاب همراه خواهد بود.
ماده آخر هم بیلی روبین هست
در سیستم گوارش هم اسمشو شنیدین و براتون آشناست.
عامل رنگ زرد ادرار و خوناب ، بیلی روبینه .
این ماده در کبد از هِم موجود در هموگلوبین ایجاد میشه و افزایش اون در خوناب میتونه باعث بروز بیماری یرقان هم بشه.
آخرین چیزی که ممکنه براتون سوال بوده باشه اینه که 95 درصد ادرار از آب تشکیل شده .
آیا بخشی وجود داره که میزان آب موجود در حجم ادرار رو تعیین یا کنترلش کنه؟
در جواب باید بگم ، بله .
یکی از مواردی که میتونه موثر باشه هورمون هاست…افزایش غلظت مواد و یون ها در خوناب باعث میشه که مرکز تشنگی در هیپوتالاموس تحریک بشه تا فرد آب زیادی مصرف کنه تا میزان آب بدن کنترل بشه.
از طرفی هورمون های ضد ادراری هم میتونن بر میزان و حجم ادرار موثر باشن ، هورمون ضد ادراری در شرایط بحران یا کم آبی بدن ، مانع از خروج آب از طریق ادرار میشه و میزان بازجذب آب رو افزایش میده.
اگر مرکز تشنگی دچار اختلال بشه یا هورمون ضد ادراری به درستی ترشح نشه ، فرد حجم بالایی از آب بدنش رو از طریق ادرار از دست میده و ادرارش رقیق میشه که به این بیماری دیابت بی مزه هم میگن.
در این بیماری فرد مجبوره آب بسیار زیادی بنوشه.
تا اینجا ما هر چیزی که درباره نحوه تشکیل ادرار و تخلیه اون بود رو به طور کامل گفتیم.
امیدوارم از این اپیزود خوشتون اومده باشه ، لطفا نظرتون درباره این انیمیشن رو برامون کامنت کنید و اگه خوشتون اومد ویدئو رو لایک کنید.
چنل رو هم لطفا سابسکرایب کنید و ما رو به دوستانتون معرفی کنید که مرتبا مطالب متنوع علمی رو منتشر میکنیم .
— دوست دارید توی قسمت بعدی انیمیشن چه مبحثی رو تولید و منتشر کنیم؟ برامون کامنت بذارید…
ما رو در رسانه ها دنبال کنید:
– وبسایت درسینوفن: https://darsinofen.ir
– دیسکورد درسینوفن: https://discord.gg/B83G3JUe7M
– اینستاگرام درسینوفن: https://instagram.com/darsinofen.ir
– تلگرام درسینوفن: https://t.me/darsinofen
برای اطلاع از جدیدترین اخبار ، مقالات و دوره های سایت میتوانید در خبرنامه پیامکی ما ثبت نام کنید.
پاسخ‌ها